आजदेखि साकेला उधौली सुरु, यसवर्ष पनि पहिचानी आन्दोलनकै रुपमा मनाइने

३ महिना अघि

गाईघाट, मङ्सिर ३०

किराती समुदायको दोस्रो ठूलो चाड साकेला उधौली ५०८४ (छिरीनाम) शनिबारदेखि सुरु भएको छ । शनिबार विहान सदरमुकाम गाईघाटमा विधिवत भूमि तथा मछामा पुजा गरेर उधौलीको सुरुआत भएको किरात राई यायोक्खा त्रियुगा नगर समितिले जनाएको छ । 

साकेलाथानस्थित किरात साँस्कृतिक परिसरमा नछुङ (विजुवा)ले भूमि तथा पितृ पुजा गरेर उधौलीको सुरुवात भएको हो । त्रियुगा नगर उपप्रमुख महेश्वरी राईको उपस्थितिमा किराती नछुङ भरतशेर राईले शिकारीस्थानमा वाडिमा (अण्डा), वापा (रातो भाले) र वासिम आराखा (जाँड रक्सी) चढाउदै सामुहिक मछामा खिम (पितृ घर)को तीन चुल्हामा रातो भालेको बली दिएर उधौलीको विधिवत सुरु गरेका हुन् । नछुङले सामुहिक रुपमा पुजा गरेर उधौली मनाएसँगै गाउँगाउँमा चाड मनाउने बाटो सबैलाई खुलेको छ । 

यसवर्ष पनि उधौली मनाउँदा पहिचानको आन्दोलनलाई सहयोग गर्ने गरी मनाइने भएको छ । यायोक्खाका अनुसार किरात पहिचानको आधारमा प्रदेश १ को नामाकरण गर्न मुख्य माग अघि सारेको छ । पहिचानको माग पुरा नभएसम्म शान्तिपूर्ण आन्दोलनको एउटा अंगको रुपमा चाडपर्वहरु मनाउदा त्यही मुद्धालाई व्यापक बनाउदै लाने निर्णय यायोक्खाले गरेको छ । किराती अगुवाहरुले महान् चाड पर्वहरु ‘साकेला उभौली (धिरीनाम) र उधौली (छिरीनाम) ५०८१’ लाई पहिचानी आन्दोलनकै रुपमा मनाएर सहयोग गर्ने निधो गरेको यायोक्खा उदयपुरका अध्यक्ष गंगा राईले बताईन् । 

‘छिरीनाम ५०८१’ मनाउँदा प्रदेशको नामाकरणमा  पहिचान झलकनुपर्ने यायोक्खाको ठहर छ । याियोक्खाले अघि सारेको पहिचान र सभ्यताको आधारमा किरात प्रदेश नामाकरण गर्ने मागलाई अहिले पनि उत्तिकै महत्व दिएर आन्दोलन गर्दै आएको अध्यक्ष राईको भनाई छ । पहिचानसहितको नाम राख्न सके मात्र संघीयता र गणतन्त्रको उदेश्य पुरा हुने उनको जिकिर छ । 

हरेक चाड पर्वहरु मनाउदा पहिचानको मुद्धालाई जोडेर मनाउने निर्णय भएको प्राक अध्यक्ष सर्वधन राईले बताए । उनका अनुसार सोही अनुरुप उधौली र उभौलीलाई पनि पहिचानको मुद्धासँग जोडेर मनाउन लागिएको हो । यायोक्खाले जिल्ला, नगर, गाउँ, वडादेखि टोलटोलसम्म उधौली मनाउँदा पहिचानको मुद्धा जोडेर मनाउन निर्र्देशन दिइएको अध्यक्ष राईको भनाई छ । 

भाषाशास्त्री डा. कैलाश राईले ‘किरात’ शब्द जातीय नभई सभ्यता भएको इतिहास सुनाँए । त्रियुगा जनता क्याम्पस गाईघाटका प्रमुखसमेत रहेका राईका अनुसार परापूर्वकालमा किरात शब्द र भूगोल नेपालमा मात्र नभएर भारत, पाकिस्तान, बंगलादेश र बर्मासम्म फैलिएको बृहत क्षेत्र थियो । पछिल्लो केही समययता मात्र यो शब्द र भूगोललाई समुदायगतको आरोप लगाउँदै खुम्च्याउने काम भएको डा. राईको भनाई छ  । 

उनले किरात शब्दलाई पहिचानसँग जोडेर लाँदा प्रदेशमा शान्ति स्थापना गर्न सहयोग पुग्ने तथा हाल चर्किरहेको आन्दोलनको विधिसम्मत अवतरण र शान्तिपूर्ण समाज निर्माण गर्न बल पुग्ने बताए । यो सँगै संघीयता र गणतन्त्रको मर्म र भावनालाई पनि यसले समेट्ने भएकाले राज्यले पहिचानको आन्दोलनलाई सहज रुपमा लिनुपर्ने उनको सुझाव छ । 

किरात शब्द कुनै जातिगत नभएर सभ्यताको संज्ञा दिनुपर्नेमा डा. राईको जोड छ । त्यो सँगै प्रदेशको नाम किरात राख्दा सभ्यता, पहिचान र वहुसंख्यक प्रदेशवासीको माग संबोधन हुने भएकाले सदाका लागि बिद्रोहको अन्त्य भएर समाजमा शान्ति र विकासको ढोका खुल्ने उनको भनाई छ । देशका ६ वटा प्रदेशको नाम नदीनालाको नामसँग जोडेर राखेको भन्दै अगुवाहरुले पहिचान नदीनाला र पहाड पर्वतले माग्ने नभई मान्छेले माग्ने भएकाले उनीहरुको माग संबोधन गर्नु उचित हुने सुझाएका छन् । 

डा. राईले तत्कालीन राजा पृथ्वीनारायण शाहले एकीकरणको क्रममा ‘वल्लो किरात, माझ किरात र पल्लो किरात’ भनेर स्थापित गरेको शब्द र सभ्यतालाई त्यसबेलाका ताम्रपत्र, किपट र विभिन्न लिखतहरुले पुष्टि गर्ने तर्क गरे । तर, संघीयता र गणतन्त्रकालमा आउँदासमेत पहिचान नस्वीकार्ने दलीय संकिर्णतामा परिवर्तन अनउनुपर्ने भन्दै उनले शान्ति र विकासका निम्ति पनि नेताहरु सचेत हुनुपर्ने सुझाव दिए । 

प्रदेशको नाम किरात राख्दा स्थायी समाधान हुन्छ, बिद्रोहको अन्त्य, शान्ति कायम र संघीयताको संबोधन हुन्छ भने त्यसमा नेताहरुले छाति खुल्ला गर्नुपर्ने उनको तर्क छ । 

सामाजिक अगुवाहरुले किरात संवत (प्रथम किराती राजा यलहाङ कालीन वर्ष) ५०८४ लाई राष्ट्रिय मान्यता दिनुपर्ने माग पनि गरेका छन् । यो संवत विश्वको सबभन्दा पुरानो सभ्यता भएकाले राज्यले यसलाई मान्यता दिनुपर्ने नेपाली काँग्रेसका नेता महेन्द्र राईले बताए । पार्टी प्रशिक्षण विभाग जिल्ला संयोजकसमेत रहेका राईले ऐतिहासिक तथ्यलाई आत्मसात गर्दै यल संवतलाई राष्ट्रिय मान्यता दिन पार्टी नेतृत्वसम्म आवाज उठाउने प्रतिबद्धता जनाए । 

अहिले यो संबत (येल दुङ) ५०८४ चलिरहेको छ । हरेक माघ १ गतेदेखि सुरु हुने नयाँ संवत विश्वभरको सबभन्दा पुरानो सभ्यता भएकाले राज्यले राष्ट्रिय संवतको मान्यता दिनुपर्ने यायोक्खाको दावी छ । येल संवत नेपाली संवत २०८१ भन्दा ३ हजार ४ वर्षले जेठो सभ्यता भएकाले पनि यसलाई विश्वकै पुरानो मानव सभ्यता मान्न सकिने भाषाशास्त्री डा. राईको दावी छ । 

यायोक्खाका अनुसार उधौली जाडो याम सुरु भएको संकेतको रुपमा र नयाँ अन्नबाली थन्क्याएपछि पितृलाई चढाउनका लागि मनाइने प्राकृतिक चाड हो । जाडो याम सुरु भएपछि माछा, चरा चुरुङ्गी न्यानो ठाउँतर्फ तल झर्ने भएकाले उधौलीको रुपमा मनाउने गरिएको छ । त्यस्तै गर्मी याम सुरु भएपछि लेकतिर चढ्ने भएकाले वैशाख जेठमा उभौली मनाउने गरिन्छ । 

यसवर्षको उधौली सदरमुकामसहित उदयपुरका सबै स्थानीयतहहरुमा भव्यरुपमा मनाइँदैछ । यायोक्खा उदयपुरको समन्वय र स्थानीय समितिहरुको आयोजनामा हरेक बस्तीसम्म भूमिपुजा र चुल्हा पुगेर छिरीनाम मनाईनने यायोक्खाले जनाएको छ । 

त्रियुगा नगरपालिकाका १६ वटै वडामा आजैदेखि उधौली सुरु भएको छ भने उता कटारी नगरपालिकाको साकेलाथानमा पनि शनिबारै एक कार्यक्रमका बीच छिरीनामको विधिवत सुरुआत भएको यायोक्खा कटारीका अध्यक्ष पदम राईले बताए ।

त्यसैगरी चौदण्डीगढी नगरपालिकाको बेलटार बजारमा, बेलका नगरको रामपुरमा, ताप्ली, रौतामाई, उदयपुरगढी र लिमचुङबुङका सबै वडावडामा उधौली भव्यरुपमा एकैदिन सुरु भएको छ । यायोक्खाका अनुसार त्रियुगाको गाईघाटमा पहिलो दिन सामुहिक भेला भएर सुरु भएको उधौली क्रमशः बोक्से, जोगीदह, बगाहा, मोतिगडा, जलजले, श्रीपुर, दमौटी, खाँबु, साउने, चिलाउनेमा मनाउने कार्यक्रम रहेको यायोक्खाले जनाएको छ ।